Organ veya Doku Ticareti Suçu Nedir?

Organ ve dokunun rızaya dayalı olarak nakli, 2238 Sayılı Kanunda öngörülen usullere uygun şekilde gerçekleştirilebilir. İlgilinin veya yakınlarının bilgisi ve rızası dışında yaşayan kişiden ya da ölüden organ veya doku alınması, saklanması menfaat karşılığı ticaretinin yapılması TCK.nun 91 nci maddesinde suç sayılmıştır.

Organ veya Doku Ticareti Suçunun Özellikleri
• Öncelikle hukuken geçerli olmayan rızaya dayalı olarak kişiden organ alınması hali suç olarak belirtilmiştir. Organ ya da doku alınmanın hukuki olması için organ verecek olan kişinin rızasının olması gerekmektedir.
• Ölü olan bir kimseden hukuka aykırı olarak organ veya doku alınması halinde de suçu işleyen kişi ya da kişiler cezalandırılacaktır. Böylelikle ölen kişinin yakınlarının ve hatırası korunmak istenmiştir.
• Organ veya doku rızaya dayalı olsa dahi satın alan, satan ya da aracılık eden kişinin cezalandırılacağı hüküm altına alınmıştır. Rızaya dayalı olmadan organ veya doku naklinin yapılması halinde verilecek olan ceza ile birebir aynı cezalandırma yapılacaktır.
• Organ veya doku ticareti yapma suçu bir örgüt faaliyeti dahilinde işlendiği vakit temel cezadan daha ağır bir yaptırımı bulunmaktadır.
• Kişi, hukuka aykırı olarak elde etmiş olduğu organ veya dokuyu saklar, nakleder ya da aşılar ise suç işlemiş olacaktır.
• Organ veya doku nakline ilişkin belli bir menfaat karşılığında verileceğine dair ilan veya reklam yayınlanması halinde de cezalandırma bulunmaktadır. Uygulamada, ekonomik sıkıntı yaşayan kişi internet üzerinden böbreğinin nakli için satabileceğine dair ilanlar verdiği görülmektedir. Organını satışa çıkaran kişi, kanunun bu maddesi dahilinde cezalandırılacaktır.

Kişiden Organ ve Doku Alma Suçu
hukuken geçerli rızaya dayalı olmaksızın, yaşayan kişiden organ veya doku alınması, suç oluşturmaktadır. Organ veya doku verenin bazı hallerde rıza göstermesi hukuken geçerlidir. Fiili suç olmaktan çıkaran unsur rızanın hukuken geçerli rıza olması gerekir. Rızanın hangi koşullarda geçerli olabileceği ilgili kanunda düzenlenmiştir. 18 yaşını doldurmamış ve doğruyu yanlışı ayıramayan kişilerden organ ve doku alınması yasaktır. 18 yaşını doldurmuş ve doğruyu yanlışı ayırabilen bir kişiden organ ve doku alınabilmesi için vericinin en az iki tanık huzurunda açık ve etki altında kalmadan önceden verilmiş yazılı ve imzalı sözlü olarak beyan edip imzaladığı tutanağın bir hekim tarafından onaylanması zorunludur.

Ölüden Organ ve Doku Alınması Suçu
ölüden organ veya doku alınması, ayrı bir suç olarak tanımlanmıştır. Bu fiili suç olmaktan çıkaran rızanın hangi koşullarda hukuken geçerli olacağı kanunda düzenlenmiştir. Kişi sağlığında vücudunun tamamını, organ ve dokularını bıraktığını resmi veya yazılı bir vasiyetle belirtmemiş veya bu konudaki isteğini iki tanık huzurunda açıklamamış ise sırasıyla ölüm anında yanında bulunan eşi, reşit çocukları, ana, babası veya kardeşlerinden birisinin; bunlar yoksa yanında bulunan herhangi bir yakınının rızasıyla ölüden organ veya doku alınabilir. Aksi bir vasiyet ibraz edilmedikçe yoksa kornea gibi ceset üzerinde bir değişiklik yapmayan dokular alınabilir. Kişi, sağlığında kendisinden ölümünden sonra organ veya doku alınmasına karşı olduğunu belirtmişse organ ve doku alınamaz. Kaza veya doğal afetler sonucu vücudunun uğradığı ağır hasar nedeniyle yaşamı sona ermiş olan bir kişinin eğer hiç yakını yok ise sağlam doku ve organları hekimler kurulunun raporuyla belgelenip ihtiyacı olan kişilere nakledilebilir. Bu hallerde, adli otopsi, bu işlemler tamamlandıktan sonra yapılır ve hekimler kurulunun raporu adli muayene ve otopsi tutanağına geçirilir ve evrakına eklenir.

Organ ve Doku Ticareti Suçu
organ ve doku ticareti, suç olarak tanımlanmıştır. Söz konusu suç, çok failli bir suç niteliği taşımaktadır. Burada önemli olan organ veya dokunun para ya da bir maddi menfaat karşılığında yapılmasıdır. Suçun oluşması için ödemenin ne zaman yapıldığının ya da yapılıp yapılmadığının önemi yoktur, hatta organ veya dokunun alınmasına dahi gerek yoktur.

Örgütlü Organ ve Doku Ticareti Suçu
suçların bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi hâlinde, daha ağır cezalara hükmedilecektir. Ancak, fail, suç işlemek için örgüt kurmak suçundan ayrıca cezalandırılacaktır.

Organ ve Doku Saklama, Nakletme, Aşılama Suçu;
Hukuka aykırı yollarla elde edilmiş olan organ veya dokunun saklanması, nakledilmesi veya aşılanması suç olarak düzenlenmiştir.

Neticesi Sebebiyle Ağırlaşmış Organ ve Doku Ticareti Suçu
Birinci fıkrada tanımlanan suçun işlenmesi sonucunda mağdurun ölmesi hâlinde, kasten öldürme suçuna ilişkin hükümlerin uygulanacağı kabul edilmiştir. Aslında bu durumda netice sebebiyle ağırlaşmış suç hâli söz konusudur. Ancak, bu tür fiilleri gerçekleştiren kişinin meydana gelen ölüm neticesi açısından en azından olası kastla hareket edebileceği düşünülmüştür.

Organ ve doku ticareti suçunun cezası
• Hukuken geçerli rızaya dayalı olmaksızın, kişiden organ alan kimse, beş yıldan dokuz yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Suçun konusunun doku olması halinde, iki yıldan beş yıla kadar hapis cezasına hükmolunur (TCK m.91/1).
• Hukuka aykırı olarak, ölüden organ veya doku alan kimse, bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır (TCK m.91/2).
• Organ veya doku satın alan, satan, satılmasına aracılık eden kişi hakkında, birinci fıkrada belirtilen cezalara hükmolunur (TCK m.91/3).
• Tanımlanan suçların bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi halinde, sekiz yıldan on beş yıla kadar hapis ve on bin güne kadar adlî para cezasına hükmolunur (TCK m.91/4).
• Hukuka aykırı yollarla elde edilmiş olan organ veya dokuyu saklayan, nakleden veya aşılayan kişi, iki yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır (TCK m.91/5).
• Belli bir çıkar karşılığında organ veya doku teminine yönelik olarak ilan veya reklam veren veya yayınlayan kişi, bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır (TCK m.91/6).
• Bu maddede tanımlanan suçların bir tüzel kişinin faaliyeti çerçevesinde işlenmesi halinde, tüzel kişi hakkında bunlara özgü güvenlik tedbirlerine hükmolunur (TCK m.91/7).
• Birinci fıkrada tanımlanan suçun işlenmesi sonucunda mağdurun ölmesi halinde, kasten öldürme suçuna ilişkin hükümler uygulanır.(TCK m.91/8)

Suçun Hukuki Değeri
Suçla korunan hukuki değer, bir yandan kişinin vücut tamlığı, beden sağlığı olmakla birlikte, diğer taraftan toplumsal nitelik taşımaktadır. Çünkü medeni toplumlarda Devlet, insanların güven içinde olmalarını sağlamakla ve herhangi bir saldırıya maruz kalmalarını önlemekle yükümlüdür. Bu bağlamda devletin hukuka aykırı organ ve doku ticareti suçları ile toplumu oluşturan bireylerin sağlığına verilen zararları önleme ve vücut bütünlüğünü koruma mükellefiyeti bulunmaktadır.